İsm-i Mensûb
Bu kategorideki kelimeler aitlik, mensupluk anlamları veren sıfatlardır. Bir
şeye ait, bir şeye dair, bir şey ile ilgili vs. anlamlarındaki kelimeler bu
kategoride olur. Bu kelimeler kıyâsî, yani bir kurala bağlı olarak üretilir.
Bunların yapılışı Türkçedeki ekleme sistemine benzer: Kelimenin sonuna
Arapçada /iyyün/ şeklinde okunan bir ye ( ی) getirilir. Yani ye harfi şeddeli ve
tenvinlidir. Osmanlı Türkçesinde ise şedde ve tenvinin kaldırılmasıyla bu ek /î/
şeklinde okunur:
Ar. علمىٌّ ilmiyyün > Tü. علمى ilmî gibi.
Kelimeye getirilen bu eke nispet eki denir. Bu ekle türetilen kelimeleri
Türkçede +lı/+li, +ça/+çe, +sal/+sel gibi eklerle yapılan kelimeler karşılar:
فكر fikr “fikir” > فكرى fikrî
دين dîn > دينى dînî
صطح sath “satıh, yüzey” > صطحى sathî “yüzeysel”
بشر beşer “insanlık” > بشرى beşerî
ترك Türk > تركى Türkî “Türkçe”
عرب Arab > عربى Arabî “Arapça”
استانبولى İstanbulî “İstanbullu”, عشاقى Uşşâkî “Uşaklı”
Bazı Arapça kelimeler, sonlarında bulunan harflerin özelliklerine göre
nisbet eki aldıklarında değişikliklere uğrarlar:
Kelimenin sonunda zâid (ekleme) harflerden ت veya ٥ /e/ varsa bunlar
atılır ve nispet eki sondaki harfe eklenir:
اداره idâre > ادارى idârî “yönetimle ilgili”
تجارت ticâret > تجارى ticârî “ticaretle ilgili”
سنت sünnet > سنى sünnî
مكه Mekke > مكى Mekkî “Mekkeli”
Sonu hâ’-i resmiyye ile biten kimi yer adlarına nispet eki -vî وى olarak
getirilir ve kelime sonundaki hâ’-i resmiyye yazılmaz:
ادرنه Edirne > ادرنوى Edirnevî “Edirneli”
آنقره Ankara > آنقروى Ankaravî “Ankaralı”
بروسه Burusa > بروسوى Burusevî “Bursalı” vs.
Sonu çift ye harfi ile biten üç harfli kelimelerde ye harflerinden biri
düşer, ikincisi vav harfine dönüşür; bir önceki harfin harekesi de üstün
olur. Bunun sıkça kullanılan iki örneği şunlardır.
نبِى nebî (nebiyy) > نبوى nebevî “Peygamberle ilgili”
على Ali (Aliyy) > علوى Alevî “Hz. Ali’ye mensup, Hz. Ali taraftarı”